We worden vaak benaderd door opdrachtgevers die een slag willen slaan op het gebied van circulariteit. Ze hebben allemaal dezelfde vraag. Hoe?
De voormalig Britse zeilster Ellen MacArthur geeft misschien wel de beste kijk op circulariteit. Ze richtte in 2009 de Ellen MacArthur Foundation op. Een stichting waarmee ze een circulaire economie op basis van herbruikbare grondstoffen promoot. Daaruit volgde haar welbekende circulaire model. Maar hoe moet je als leek dit model lezen?

Om te beginnen wordt in het model van MacArthur gesproken over twee cycli: de biologische en de technische cyclus. Beide wielen baseren zich op de take-, make-, use- en waste- fase van een product. Er is alleen één belangrijk verschil tussen de twee; de biologische grondstoffen zijn hernieuwbaar, de technische grondstoffen niet.

Afval als grondstof voor nieuwe producten

Laten we starten met het eerste wiel: de biologische cyclus. Deze cyclus start met het oogsten van natuurlijke hernieuwbare materialen. Producenten verwerken deze grondstoffen vervolgens tot een product. Is het product gereed? Dan wordt deze door verschillende distributeurs en verkoopkanalen op de markt gebracht en is het klaar voor gebruik. Na gebruik beland dit product (en dus de grondstoffen) in onze lineair ingerichte economie vaak in de verbrandingsoven. En dat is zonde als je je bedenkt dat veel biologisch afval als voedingsbron kan dienen voor het produceren van nieuwe producten.
Een bijvoorbeeld van buiten de bouw; het bedrijf RotterZwam. Het bedrijf kweekt Oesterzwammen op Rotterdams koffiedik en verkoopt deze vervolgens aan verschillende supermarkten en restaurants in de stad. Op deze manier kunnen we spreken van een gesloten biologische cyclus.

Hergebruik in de bouw

De meest voor de hand liggende vorm van hergebruik is het voor sloop demonteren van bouwkundige elementen die ingezet kunnen worden bij nieuwe projecten, zoals houten constructies, deuren en kozijnen. Maar ook bouwafval kan voeding zijn voor nieuwe grondstoffen. Zo kan je onbewerkt afvalhout versnipperen zodat het kan composteren. Het compost verrijkt de grond zodat er weer nieuwe bomen op kunnen groeien. En die bomen produceren uiteindelijk weer nieuw hout.

Als we in alle economische sectoren zo’n gesloten biologische kringloop toe zouden passen dan levert dat enorm veel extra voedingsstoffen op waardoor er een steeds hogere productie van natuurlijke materialen mogelijk is. Zeer wenselijk gezien onze toenemende consumptie en groeiende wereldbevolking. Het aantal mensen groeit namelijk van 7 miljard nu naar 9 à 10 miljard in 2050.

Een tweede leven voor niet-hernieuwbare grondstoffen

Van de biologische cyclus gaan we naar door naar het tweede wiel: de technische cyclus. Deze start met het delven van niet-hernieuwbare grondstoffen. Ook deze grondstoffen worden verwerkt tot producten die op de markt gebracht worden zodat wij ze kunnen consumeren. Na afloop van de gebruiksfase (en die wordt tegenwoordig steeds sneller bereikt; denk bijvoorbeeld aan de jaarlijkse introductie van de nieuwe Samsung en iPhone smartphones) wordt het betreffende artikel weggegooid.

In tegenstelling tot de biologische cyclus kunnen we de afdankertjes in deze cyclus niet als voedingsbron inzetten voor nieuwe materialen en producten. De enige keuze die we hebben is we ze nu ‘upcyclen’ of ‘downcyclen’. In andere woorden: benutten we de kwaliteiten van het afvalmateriaal hoogwaardig of laten we de kwaliteit van het materiaal verder afnemen?

Onderhouden

We onderscheiden in de technische cyclus de volgende up- en downcycle stromingen: onderhoud, re-use, refurbishing en recycling.

Het hoogst haalbare niveau binnen circulariteit bereik je door de levenscyclus van een product te verlengen door het goed te onderhouden. Denk bijvoorbeeld maar eens aan een kantoorpand. Onderhoud je het als eigenaar goed, dan is de kans dat het leeg komt te staan minder groot.

Hetzelfde niveau qua circulariteit bereik je door ‘re-use’ toepassingen. Denk aan een leverancier die een gebruikte bureaustoel terugneemt en direct weer inzet bij een andere klant. Op die manier wordt de levensduur van een product zoveel mogelijk verlengd. Helaas is re-use soms geen mogelijkheid meer. Dan kom je uit bij de cycle van ‘refurbish.’ Het bekendste voorbeeld hiervan is een refurbished iPhone of iMac van Apple, waarbij ze defecte onderdelen vervangen voor nieuwe om het product vervolgens weer werkend op de markt aan te bieden.

Recycle = downcycle

De laatste mogelijkheid om een grondstof te laten voortbestaan is die van ‘recycling’. Het product wordt dan gedemonteerd en de niet-bruikbare onderdelen belanden alsnog in de afvalbak. De bruikbare onderdelen worden bijvoorbeeld geshredderd en omgesmolten tot nieuwe producten. Hiermee wordt de kwaliteit van de grondstof wel verlaagd en daarmee is er sprake van downcycling.

Is het product niet meer te recyclen, dan beland het op de afvalberg en wordt het uiteindelijk verbrand. Hiermee is de niet-hernieuwbare grondstof definitief aan z’n einde gekomen. =

In de bouw wordt er helaas nog veel te weinig gebruik gemaakt van up-cycling toepassingen. We bouwen in Nederland volgens architect Bjarne Mastenbroek ‘wegwerpgebouwen’. Dus we bouwen om vervolgens te slopen. Volgens ingenieursbureau ReUse wordt in de bouw slechts drie procent gerecycled, wat wil zeggen dat er 97% van de grondstoffen verdwijnen in de verbrandingsoven of op de afvalberg. Hier kunnen we in de bouw dus nog veel winst behalen!

Hoe circulair bouwt jouw organisatie?

Van koffiedik kijken is ondertussen geen sprake meer. De grondstofschaarste, groeiende consumptie en drastische klimaatverandering is wetenschappelijk bewezen. Earth Overshoot day vond dit jaar al in juli plaats. Dit was de datum dat wij dit jaar collectief meer van de aarde vroegen dan dat zij in één jaar kan opbrengen. Momenteel verbruiken wij dan ook nagenoeg twee aardbollen in één jaar tijd.

Volgens Professor dr. ir. Jan Rotmans hebben we nog slechts 20 jaar over om het roer drastisch om te gooien. De transitie van een lineaire naar een circulaire economie is hierbij onontkoombaar. Als overheid, ondernemer en burger hebben wij als nooit tevoren een grote verantwoordelijkheid in de keuzes die wij vanaf nu maken.

Ons antwoord op de ‘hoe’ vraag van opdrachtgevers is dan ook; begin klein, start met doen, breng best practices binnen en buiten het bedrijf voor het voetlicht en dan volgt het grotere geheel vanzelf.

Overweeg je om circulair te ontwikkelen of bouwen? Wij staan je graag te woord.